ยาเป็นสิ่งจำเป็นต่อการดำรงชีวิตของมนุษย์  ใช้รักษาให้หายป่วยและทำให้ร่างกายรู้สึกดีขึ้นจากอาการเจ็บป่วยได้  ซึ่งยาก็มีหลายชนิด รักษาโรคแตกต่างกันไป  มีวิธีการใช้ที่แตกต่างกันตามแต่ประเภท  สิ่งสำคัญที่ควรตระหนักไว้อยู่เสมอก็คือ  ยาทุกชนิดใช้เพื่อประโยชน์การรักษาโรคจริง แต่ก็มีอันตรายได้เช่นกัน  หากว่าเราใช้ยาไม่ถูกต้อง หรือใช้โดยไม่ระมัดระวัง  อาจทำให้เกิดโรคอื่นแทรกซ้อนและทำให้เกิดอันตรายได้  เพื่อให้มีประสิทธิภาพและปลอดภัยได้ในคราวเดียวกัน จึงมีความรู้เกี่ยวกับการใช้ยามาบอกกันครับ

วิธีการปฏิบัติเพื่อ ลดความเสี่ยงและได้รับประโยชน์จากการใช้ยาอย่างสูงสุด
1. ใช้ยาให้ถูกโรค ควรปฏิบัติดังนี้
     1) ใช้ให้ถูกโรค คือ ใช้ยาให้ตรงกับโรคที่เป็น เวลาซื้อยาต้องซื้อกับแพทย์ เภสัชกร เพื่อบอกรายละเอียดเกี่ยวกับตัวเรา เช่น
          - อาการที่เป็นอย่างละเอียด
          - ประวัติการแพ้ยา
          - ระหว่างนี้ได้รับประทานยาหรืออาหารเสริมอื่นๆ ชนิดใดบ้าง
          - ผู้หญิงที่อยู่ระหว่างการตั้งครรภ์หรือให้นมบุตร  ควรแจ้งให้แพทย์หรือเภสัชกรทราบทุกครั้ง  เพราะยาบางตัวนั้นส่งผลกระทบถึงลูกในครรภ์หรือไหลออกมาพร้อมกับน้ำนมแม่ก็ได้
          - มีข้อจำกัดบางประการในการใช้ยา เช่น  มีปัญหาเกี่ยวกับการกลืนยาหรือกลืนยาได้ยาก  แพทย์หรือเภสัชกรจะได้เปลี่ยนรูปแบบยาเพื่อให้สะดวกในการรับประทานมากขึ้น  หรือมีอาชีพที่ต้องใช้สมาธิ ขับรถเดินทางไกล  ทำงานกับเครื่องจักรซึ่งอันตราย จึงไม่สามารถทานยาที่ทำให้ง่วงได้
          - หากมีข้อสงสัยหรือไม่เข้าใจ ควรสอบถามแพทย์หรือเภสัชกรให้ละเอียด ซึ่งจะเป็นการหลีกเลี่ยงในการใช้ยาผิดๆ ได้ 

 2) ทำความรู้จักกับยาที่ใช้ให้มากที่สุด เช่น
      - จำชื่อสามัญทางยาและชื่อทางการค้าของยาให้ได้  เพื่อเป็นการหลีกเลี่ยงการใช้ยาที่คุณแพ้  ลดการใช้ยาซ้ำซ้อนและได้รับยาเกินขนาด
      - ให้จำลักษณะของยา เช่น สี กลิ่น รูปร่างของเม็ดยา เป็นต้น  เมื่อสภาพของยาเปลี่ยนแปลงไปจากเริ่มแรก เช่น สีเปลี่ยน ควรหลีกเลี่ยง
การใช้ยาดังกล่าวเพราะยาเสื่อมสภาพอาจก่อให้เกิดอันตรายได้
      - ฟังอธิบายการใช้ยาจากเภสัชกรให้เข้าใจ เช่น รับประทานเวลาใด  จำนวนเท่าไร และควรรับประทานต่อเนื่องนานแค่ไหนเมื่ออยู่ในสถานการณ์  ใดที่ควรหยุดยาและผลข้างเคียงหลังจากรับประทานยา 

 3) อ่านฉลากยาและปฏิบัติตามอย่างเคร่งครัด
     - ให้แน่ใจว่าคุณเข้าใจวิธีการใช้ยาอย่างถูกต้องแล้ว หากไม่เข้าใจอย่างไรควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร
     - อ่านฉลากยาทบทวนความเข้าใจ
     - เก็บยาในสถานที่ และอุณหภูมิที่เหมาะสมตามที่ระบุบนฉลากของยา
     - ไม่ควรเก็บยาต่างชนิดกันไว้ในภาชนะเดียวกัน เพราะอาจเกิดการปนเปื้อน   ควรหาถุงแยกออกจากกันและไม่ควรเก็บยาสำหรับใช้ภายในและภายนอกไว้ใกล้เคียงกัน  เพราะอาจเกิดการสันสบในการใช้ได้ 

 4) หลีกเลี่ยงปฏิกิริยาระหว่างกันของยา
     - ปรึกษาแพทย์ เภสัชกร หรือผู้เชี่ยวชาญว่ายาที่คุณรับประทาน มีปฏิกิริยาระหว่างยา อาหาร เครื่องดื่ม หรือ อาหารเสริมหรือไม่
     - ทุกครั้งที่จะได้รับยามาใหม่ ควรนำยาเดิมที่รับประทานอยู่  ไปแสดงให้แพทย์หรือเภสัชกร  ได้ตรวจสอบและจัดยาใหม่ไม่ให้ซ้ำซ้อนกันและได้ยาที่มีประสิทธิภาพมากที่สุด 

 5) ตรวจสอบผลของยาที่จะเกิดขึ้นและอาการข้างเคียงจากการใช้ยา
    - ควรทราบวิธีการใช้ยา เพื่อลดอาการข้างเคียง เช่นควรรับประทานยาหลังรับประทานอาหารทันที เพื่อลดอาการปวดท้อง
    - ให้ความสำคัญกับอาการต่างๆ ของร่างกาย หากมีสิ่งใดผิดปกติควรรีบปรึกษาแพทย์
    - รู้ว่าควรจะปฏิบัติตนอย่างไรเมื่อเกิดอาการข้างเคียงจากการใช้ยา 

2. ใช้ยาให้ถูกเวลา ควรปฏิบัติดังนี้

     - การรับประทานยาก่อนอาหาร ต้องรับประทานยาก่อนอาหารอย่างน้อย 30 นาที  ถึงหนึ่งชั่วโมง เพื่อให้ยาถูกดูดซึมได้ดี ถ้าลืมกินยาในช่วงดังกล่าว  ก็ให้รับประทานเมื่ออาหารมื้อนั้นผ่านไปแล้วอย่างน้อย 2 ชั่วโมง  เพราะจะทำให้ยาถูกดูดซึมได้ดี

     - การรับประทานยาหลังอาหาร โดยทั่วไปจะให้รับประทานยาหลังจากรับประทานอาหารเสร็จแล้วประมาณ 15-30 นาที

     - การรับประทานยาหลังอาหารทันที หรือพร้อมอาหาร  ให้รับประทานยาทันทีหลังจากรับประทานอาหารเสร็จแล้ว  หรือจะรับประทานยาในระหว่างที่รับประทานอาหารก็ได้  เพราะยาประเภทนี้จะระคายเคืองต่อกระเพาะมาก  หากรับประทานยาในช่วงที่ท้องว่าง อาจทำให้กระเพาะเป็นแผลได้

     - การรับประทานยาก่อนนอน ให้รับประทานยาก่อนเข้านอนตอนกลางคืนประมาณ 15-30 นาที

     - การรับประทานยาเมื่อมีอาการ ให้รับประทานยาเมื่อมีอาการของโรค เช่น ยาลดน้ำมูก ยาแก้ไอ และยาลดไข้ แก้ปวด

 3. ใช้ยาให้ถูกขนาด ควรปฏิบัติดังนี้
    ควรรับประทานให้ถูกขนาดตามที่แพทย์หรือเภสัชกรสั่ง จึงจะให้ผลดีในการรักษา และควรใช้อุปกรณ์มาตรฐานในการตวงยา
วิธีการแบ่งยา  

 สำหรับยาเม็ด
    1) กรณียามีเส้นแบ่งตรงกลาง ให้หงายเม็ดยาด้านที่มีเส้นแบ่งขึ้นด้านบน  จับปลายทั้งสองข้างของเม็ดยา โดยให้เส้นแบ่งอยู่ตรงกลางระหว่างนิ้วทั้งสอง  แล้วออกแรงหักโดยดันขึ้นบน  ในกรณียาเม็ดที่ไม่มีเส้นแบ่งเม็ดและไม่ได้เป็นยาเม็คเคลื่อบสามารถหักโดยวิธีนี้เช่นกัน  โดยให้แน่ใจว่าออกแรงกดที่ปลายทั้งสองข้างของเม็ดยาพร้อมๆ และเท่าๆ กัน
    2) กรณียาเม็ดเคลือบฟิล์ม และไม่มีเส้นแบ่งคงจะต้องใช้เครื่องแบ่งยา หรืออาจใช้กรรไกรคมๆ ตัด
    3) ห้ามใช้มีดในการแบ่งเด็ดขาด  เพราะส่วนใหญ่ยาที่แบ่งโดยใช้มีดจะได้ยาสองส่วนที่ขนาดไม่เท่ากัน  หรือบางทียาอาจกระเด็นหายไปเพราะแรงกดกระแทกของมีด 

 สำหรับยาน้ำ 
    ขนาดในการรับประทานมักระบุเป็น ช้อนชา ช้อนโต๊ะ  ซึ่งก็มักจะไม่ใช่ช้อนที่ใช้ชงกาแฟ หรือหากต้องใช้  สามารถเปรียบเทียบหน่วยมาตรฐานดังนี้
      1 ช้อนชา (มาตรฐาน) = 5 มิลลิลิตร = 2 ช้อนกาแฟ (ในครัว) = 1 ช้อนกินข้าว
      1 ช้อนโต๊ะ (มาตรฐาน) =15 มิลลิลิตร = 6 ช้อนกาแฟ (ในครัว) = 3 ช้อนกินข้าว
       - ใช้หลอดฉีดยาในการตวงโดยมีรายละเอียด ดังนี้ 2/3 ช้อนชา = 3.4  ซ๊ซี , ¾ ช้อนชา = 3.8 ,1/4 ช้อนชา = 1.25 ซีซี  ก่อนจะตวงควรสังเกตการแบ่งสัดส่วนของหลอดฉีดยาที่จะใช้ให้ถูกต้องก่อน  เพราะขนาดของหลอดที่ต่างกันก็ให้ความละเอียดที่ต่างกันด้วย 

 4. ใช้ยาให้ถูกวิธี
    1) ยาที่ใช้ภายนอกได้แก่ ขี้ผึ้ง ครีม ยาผง ยาเหน็บ  ยาหยอด  มีข้อดีคือมีผลเฉพาะบริเวณที่ให้ยาเท่านั้นและมีการดูดซึมเข้าสู่ร่างกายได้น้อย  จึงไม่ค่อยมีผลอื่นต่อระบบในร่างกาย  แต่มีข้อเสียตรงที่ใช้ได้ดีกับโรคที่เกิดบริเวณพื้นผิวร่างกายเท่านั้น  และฤทธิ์ของยาอยู่ได้ไม่นาน โดยมีวิธีการใช้ดังนี้ เช่น
     - ยาใช้ทา ให้ทาเพียงบางๆ เฉพาะบริเวณที่เป็นหรือบริเวณที่มีอาการ ระวังอย่าให้ถูกน้ำล้างออกหรือถูกเสื้อผ้าเช็ดออก
     - ยาใช้ถูนวด นำมาทาและถูบริเวณที่มีอาการเบาๆ
     - ยาใช้โรย ก่อนที่จะโรยยาควรทำความสะอาดแผล  และเช็ดบริเวณที่จะโรยให้แห้งเสียก่อน ไม่ควรโรยยาที่แผลสด  หรือแผลมีน้ำเหลือง เพราะผงยาจะเกาะกันแข็งและปิดแผล  อาจเป็นแหล่งสะสมเชื้อโรคภายใน แผลได้
     - ยาใช้หยอด จะมีทั้งยาหยอดตา หยอดหู หยอดจมูกหรือพ่นจมูก  

     2) ยาที่ใช้ภายใน  ได้แก่ ยาเม็ดยาผง ยาน้ำ ข้อดี คือ สะดวก ปลอดภัย และใช้ได้กับยาส่วนใหญ่  แต่มีข้อเสียคือ  ออกฤทธิ์ได้ช้าและปริมาณยาที่เข้าสู่กระแสเลือดอาจแตกต่างกันตามสภาพการดูดซึม  โดยมีวิธีการใช้ดังนี้
     - ยาเม็ดที่ให้เคี้ยวก่อนรับประทาน ได้แก่  ยาลดกรดและยาขับลมชนิดเม็ดทั้งนี้เพื่อให้เม็ดยาแตกเป็นชิ้นเล็ก  จะได้มีผิวสัมผัสกับกรดหรือฟองอากาศในกระเพาะอาหารได้มากขึ้น
     - ยาที่ห้ามเคี้ยวให้กลืนลงไปเลย ได้แก่ ยาชนิดที่เคลือบน้ำตาล  และชนิดที่เคลือบฟิล์มบางๆ จับดูจะรู้สึกลื่น  ยาดังกล่าวเป็นรูปแบบที่ออกฤทธิ์เนิ่นนาน ต้องการให้ยาเม็ดค่อยๆ  ละลายทีละน้อย
     - ยาแคปซูล เป็นยาที่ห้ามเคี้ยวให้กลืนลงไปเลย ข้อดีคือรับประทานง่าย เพราะกลบรสและกลิ่นของยาได้ดี
     - ยาผง มีอยู่หลายชนิด และใช้แตกต่างกันควรศึกษาจากฉลากยาให้ดี เช่น  ตวงใส่ช้อนรับประทานแล้วดื่มน้ำตาม หรือชนิดตวงมาละลายน้ำก่อน  และยาผงที่ต้องละลายน้ำในขวดให้ได้ปริมาตรที่กำหนดไว้  ก่อนที่จะใช้รับประทาน
      - ยาน้ำแขวนตะกอน (Suspension) เช่น ยาลดกรดต้องเขย่าขวดให้  ผงยาที่ตกตะกอนกระจายเป็นเนื้อเดียวกัน จึงรินยารับประทาน  ถ้าเขย่าแล้วตะกอนยังไม่กระจายตัว แสดงว่ายานั้นเสื่อมคุณภาพแล้ว
     - ยาน้ำใส เช่น ยาน้ำเชื่อม ต้องเขย่าขวดก่อนใช้ ถ้าเกิดผลึกขึ้น หรือเขย่าแล้วไม่ละลาย ไม่ควรนำมารับประทาน
     - ยาน้ำแขวนละออง (Emulsion) เช่น น้ำมันตับปลา  ยาอาจจะแยกออกให้เห็นเป็นของเหลว 2 ชั้น  เวลาจะใช้ให้เขย่าจนของเหลวเป็นชั้นเดียวกันก่อน จึงรินมารับประทาน  ถ้าเขย่าแล้วยาไม่รวมตัวกันแสดงว่ายานั้นเสื่อมคุณภาพแล้ว 

     ข้อควรระวัง : สำหรับอาการแพ้ยา  หากกินยาแล้ว มีอาการผิดปกติใดๆเกิดขึ้น เช่น มีผื่นคันตามตัว  มีจ้ำที่ผิวหนัง หน้ามืด แน่นหน้าอก หายใจไม่สะดวก หรือใจสั่น ให้หยุดยา  และรีบพบแพทย์ทันที 

     เพราะการใช้ยามีอันตรายควบคู่ไปกับคุณประโยชน์  แต่การปฏิบัติตนเพื่อลดอันตรายจากการใช้ยานั้นสามารถทำได้  ซึ่งก็ไม่ใช่เรื่องยากอะไรเลยนะคะ  การใช้ยาให้ถูกต้องด้วยการอ่านฉลากยาให้เข้าใจและสอบถามจากแพทย์หรือเภสัชชกร  และปฏิบัติตามอย่างเคร่งครัด เป็นเรื่องที่ละเลยไม่ได้จริงๆ เลยครับ